Stanowi gatunek charakterystyczny dla siedlisk lasu świeżego (nizinnego, wyżynnego i górskiego) oraz siedlisk lasu wilgotnego. Ta zimozielona roślina kwitnie od marca do maja i osiąga 10–15 cm wysokości. Łodygi kopytnika są krótkie i leżące, z czerwono-fioletowym nalotem. Z każdej z nich wyrastają trzy lub cztery liście oraz pojedynczy kwiat. Kwiaty, ukryte pod liśćmi, mają zielono-purpurowy kolor od zewnątrz i ciemno-purpurowy od środka. Wewnątrz kwiatu znajduje się dwanaście pręcików ustawionych w dwóch okółkach oraz gruby słupek z sześciokomorową zalążnią. Po zapyleniu zalążnia rozwijała się w sześciokomorową torebkę, która nie wysycha, lecz rozpada się nieregularnie po dojrzeniu. Nasiona kopytnika są trójkątno-jajowate, z mięsistym, żółtawym wyrostkiem. Wyrostek ten przyciąga mrówki, które roznoszą nasiona po całym lesie, pomagając w rozprzestrzenianiu się rośliny. W czerwcu dojrzewa a torebka rozpada się, uwalniając 2 lub 3 nasiona. Kopytnik rozmnaża się także wegetatywnie (klonalnie). Kłącze kopytnika rośnie nie tylko z pączka szczytowego, ale także tworzy nowe odgałęzienia z pączków bocznych i z pączków rozwijających się w kątach łusek na ubiegłorocznych fragmentach kłącza. Rozgałęzienia kłącza z czasem tracą kontakt z powodu mechanicznego przerwania kłącza lub w wyniku stopniowego rozkładu starszych jego części.

Współcześnie kopytnik jest rzadko wykorzystywany w medycynie z powodu jego właściwości toksycznych. Na rynku farmaceutycznym dostępny jest preparat przeciwkaszlowy, w którego składa wchodzi właśnie ta roślina. Kopytnik wykorzystuje także homeopatia. Gatunek ten był stosowany w medycynie ludowej jako skuteczny środek poronny oraz jako środek odwykowy (kopytnik dodany alkoholikom do wódki obrzydzać ma pijaństwo powodując nudności i wymioty). W weterynarii używany jest również jako środek wymiotny.

Kopytnik w Polsce nie jest wymieniany na czerwonych listach i w czerwonych księgach roślin zagrożonych. Jako gatunek zagrożony (vulnerable – VU) został umieszczony na liście roślin wymarłych i wymierających w Finlandii, gdzie występuje na izolowanych stanowiskach w północnej granicy zasięgu.

W głębi mrocznego lasu, kopytnik pospolity jest skromnym i niepozornym, ale niezastąpionym elementem złożonej sieci życia.